Οι μοναδικές συνθέσεις του αναγεννησιακού καλλιτέχνη Ελ Γκρέκο μπορεί να ήταν αποτέλεσμα αστιγματισμού, λένε κάποιοι ειδικοί, κρίνοντας από την υπογραφή του που παρουσιάζεται να μοιάζει τεντωμένη…
Ο ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος γνωστός ως Ελ Γκρέκο κατά τη διάρκεια της δημοφιλούς καριέρας του στην Ισπανία, είναι ένας από τους πιο μοναδικούς μανιεριστές ζωγράφους της ιστορίας της τέχνης. Οι πιο διάσημοι πίνακές του περιλαμβάνουν βιβλικές σκηνές, όπως Ο διαμερισμός των ιματίων του Χριστού, (1577-79) και η Κοίμηση της Θεοτόκου (1577-97), ενώ έργα του περιλαμβάνονται σε μεγάλες συλλογές, όπως το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης και η Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον.
Αλλά το 1914 προέκυψε μια θεωρία ότι ο λόγος για την χαρακτηριστική κάθετα τεντωμένη προοπτική του δεν ήταν μια στυλιστική επιλογή, αλλά η πραγματικότητα του καλλιτέχνη που ζούσε με μια πάθηση των ματιών του.
Το 1914, ο οφθαλμίατρος Germán Beritens έγραψε το βιβλίο El Astigmatismo del Greco που υποστήριζε ότι η επιμηκυμένη προοπτική του Ελ Γκρέκο θα μπορούσε να εξηγηθεί από τον αστιγματισμό, ο οποίος είναι το αποτέλεσμα του κερατοειδούς του που δεν είναι απόλυτα σφαιρικός, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται το φως.
Ωστόσο, η θεωρία αυτή έχει αμφισβητηθεί από πολλούς ειδικούς. Το 1966 στο βιβλίο του The Nature of Perceptual Adaptation (Η φύση της αντιληπτικής προσαρμογής), ο Αμερικανός ψυχολόγος Irvin Rock αναφέρθηκε στη θεωρία ως “πλάνη του Ελ Γκρέκο”. Πειράματα έδειξαν ότι ο Ελ Γκρέκο πιθανότατα θα είχε προσαρμοστεί στην οπτική αλλαγή που προκαλούσε ο αστιγματισμός (ο οποίος είναι πιο πιθανό να προκαλέσει θολή παρά τεντωμένη προοπτική) και ότι αν έβλεπε τον κόσμο γύρω του παραμορφωμένο, θα έβλεπε έτσι και τους καμβάδες του και τις όποιες αλλαγές προοπτικής.
Όμως μια επιστολή που δημοσιεύθηκε στο Science Direct το 2016 από τον ιστορικό τέχνης Fernando Marías, τον νευρολόγο Otto Appenzeller και την ανθρωπολόγο Raffaella Bianucci υποστηρίζει ότι τα ιστορικά στοιχεία ενισχύουν όντως τη θεωρία ότι ο καλλιτέχνης είχε μια νευρολογική πάθηση που θα μπορούσε να επηρεάσει τις συνθέσεις του.
Οι ερευνητές λένε ότι ένα ασύμμετρο αριστερό μάτι είναι εμφανές στις αυτοπροσωπογραφίες του καλλιτέχνη (με βάση τα σημεία όπου ο Ελ Γκρέκο έχει ζωγραφίσει το φως να ανακλάται από τα μάτια του), γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να είχε αμβλυωπία (ένα “τεμπέλικο” μάτι) ή να εμφανίστηκε μια κατάσταση κατά τη γέννησή του, που ονομάζεται ενόφθαλμος, μια συγγενής ανωμαλία των ματιών. Ο καλλιτέχνης λέγεται επίσης ότι υπέστη αρκετά εγκεφαλικά επεισόδια προς το τέλος της ζωής του, τα οποία ολοκλήρωσαν τη μεταμόρφωση της υπογραφής του.
Μέχρι σήμερα πρόκειται για μια έντονα αμφισβητούμενη συζήτηση, για την οποία μάλλον δεν θα υπάρξει ποτέ οριστική απάντηση.