Στον αγώνα κανείς δεν περισσεύει. Αυτό φαίνεται να είναι το μάντρα του Κρεμλίνου εδώ και πολλά χρόνια, αλλά κυρίως από την προσάρτηση της ουκρανικής Κριμαίας το 2014 και την εισβολή στην Ουκρανία το 2022 κι εντεύθεν. Κι όταν η ρωσική κυβέρνηση λέει «κανείς», το εννοεί.
Για την υποστήριξη του πολέμου, δε, έχουν «επιστρατευτεί» όσοι έχουν τη δυνατότητα να διεισδύουν σε μεγάλα κοινά: δημοσιογράφοι, τραγουδιστές, ηθοποιοί, εικαστικοί – ιδίως όσοι εντάσσονται στην ποπ κουλτούρα της Ρωσίας, που σημαίνει ότι οι οπαδοί τους εκτείνονται σε ευρέα ηλικιακά και κοινωνικά φάσματα.
Οπως, για παράδειγμα, η 44χρονη τραγουδίστρια Γιούλια Τσιτσέρινα. Η δημοφιλής ποπ σταρ της Ρωσίας όχι μόνο τραγούδησε στον πρόσφατο μοσχοβίτικο εορτασμό των εννέα χρόνων της προσάρτησης της Κριμαίας, αλλά σπεύδει συχνά-πυκνά στα μέτωπα για να εμψυχώσει τους Ρώσους μαχητές. Ερμηνεύει πατριωτικά τραγούδια στα χαρακώματα, προσπαθώντας να δώσει κουράγιο στους στρατιώτες στα παγωμένα μέτωπα του πολέμου – ακόμα και στα καταφύγια, με την κιθάρα της, τροφοδοτεί το ηθικό των επιτιθέμενων με νότες και στίχους που μιλούν για το ότι «ήρθαμε εδώ για να μείνουμε».
Η Τσιτσέρινα ήταν μέλος μια indie μπάντας στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αλλά, όπως λέει η Telegraph, εξαφανίστηκε για λίγα χρόνια από το προσκήνιο. Ωσπου ήρθε το 2014 η προσάρτηση της Κριμαίας και οι αναταραχές με τους φιλορώσους αυτονομιστές του Ντονμπάς της Ουκρανίας, οπότε η Γιούλια Τσιτσέρινα επανήλθε στη δημοσιότητα ως κύρια ποπ προπαγανδιστική φωνή του Κρεμλίνου.
Και είναι μόλις μία από τους καλλιτέχνες που ανήκουν στη λεγόμενη «κουλτούρα του Ζ», του γράμματος που συνοδεύει τα ρωσικά στρατεύματα στην εισβολή στην Ουκρανία. Ο Ιβάν Κοντάκοφ ανήκει επίσης στη χορεία των φιλοπουτινικών καλλιτεχνών που στηρίζουν τις αποφάσεις του Κρεμλίνου. Ο Κοντάκοφ, που επιμένει ότι δεν χρηματοδοτείται από το Κρεμλίνο, αυτοπροσδιορίζεται ως ποιητής, τραγουδιστής και κωμωδιογράφος, από του οποίου το στόχαστρο δεν γλιτώνουν ποτέ οι δυτικές αξίες –«είναι σατανιστικές», είπε ο ίδιος στην Telegraph– αλλά ούτε και η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα.
«Δεν καταλαβαίνω πώς μπορούν οι άνθρωποι να θέλουν να είναι ανεκτικοί», δήλωσε στη βρετανική εφημερίδα απαγγέλλοντας ένα σαρκαστικό ποίημα που έχει γράψει για τα ομοφυλόφιλα και τα τρανσέξουαλ άτομα. «Στα αγγλικά, υπάρχουν πολλές λέξεις που ορίζουν τα φύλα. Ο καθένας πλέον χρειάζεται τις δικές του τουαλέτες. Υπάρχει μια απλή λέξη στη Ρωσία: “αδ…φές».
Και μπορεί, όπως λέει, να μη χρηματοδοτείται από το Κρεμλίνο, ωστόσο έχει «κάρτα ελεύθερης πρόσβασης» στα κρατικά μέσα, όπου μπορεί να εμφανίζεται κατά το δοκούν. Εξάλλου, υποστηρίζει ότι τα χρήματα που χρειάζεται για τις εμφανίσεις του χρηματοδοτούνται από τους οπαδούς του.
Ο 71 ετών τραγουδιστής Ολεγκ Γκασμάνοφ, ωστόσο, χρηματοδοτείται από το Κρεμλίνο, καθώς συμμετέχει σε περιοδείες που οργανώνονται από τα «κεντρικά» της προεδρίας Πούτιν. Και βεβαίως ήταν «πρώτο όνομα» στην πρόσφατη επετειακή συναυλία του Ρώσου προέδρου στη Μόσχα.
Ο Γκασμάνοφ έχει λαμπρό σοβιετικό παρελθόν, όπως, άλλωστε, αποκαλύπτεται και από τα εθνικιστικά του τραγούδια που αποθεώνουν το κομμουνιστικό παρελθόν της σημερινής Ρωσίας, για την οποία θεωρεί ότι είναι μία και η αυτή χώρα με την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τις χώρες της Βαλτικής. Εχει συμμετάσχει σε πλείστες όσες συναυλίες από τις 24 Φεβρουαρίου 2022 κι εντεύθεν, ενώ στο παρελθόν, ως πρώην αθλητής της γυμναστικής, είχε διαπρέψει για τα ακροβατικά χορευτικά του.
Ο Ντένις Μαϊντάνοφ είναι ακόμα ένας σύμμαχος του Πούτιν. Τραγουδιστής, στιχουργός, ηθοποιός, βραβευμένος πολλάκις, μέλος της Δούμας με την Ενωμένη Ρωσία του Ρώσου προέδρου, ο Μαϊντάνοφ θεωρεί ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν είναι ένας δυναμικός άνθρωπος και ηγέτης, τοποθετώντας τον στο ίδιο πάνθεον με τον Μεγάλο Πέτρο. Εχει συμμετάσχει σε πολλές συναυλίες από το 2014 και μετά, συμβαδίζοντας με την πολιτική του Ρώσου προέδρου και το όραμα της Μεγάλης Ρωσίας.
Τις παραμονές, μάλιστα, της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ο Μαϊντάνοφ είχε δηλώσει δημοσίως ότι «αυτή την περίοδο δεν είναι δυνατόν να είσαι ταυτόχρονα ειρηνιστής και πατριώτης». Και αυτός, σύμφωνα με τα δικά του λόγια όπως τα έχει μεταφέρει σε ρωσικά μέσα, έχει δώσει πολλές συναυλίες στο Ντονμπάς όλα αυτά τα χρόνια. Και έχει πάει και ένα βήμα παραπέρα: ζήτησε να μπλοκαριστούν όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη Ρωσία, διότι, όπως λέει ο ίδιος, διαστρεβλώνουν με τα διασπειρόμενα ψεύδη τους την αλήθεια για την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία, που δεν στοχεύει σε τίποτε άλλο –κατά τα δικά του λόγια– από την αποστρατιωτικοποίηση και αποναζιστικοποίηση της χώρας.
Αγαπημένη των Ρώσων, η Βίκα Τσιγκάνοβα πηγαινοέρχεται επίσης στα χαρακώματα του πολέμου στην Ουκρανία και τραγουδά για χάρη των Ρώσων στρατιωτών του μετώπου. «Μόλις τραγούδησα στο Ντονέτσκ, ήμουν στην πρώτη γραμμή. Οι άνθρωποι εκεί είναι πολύ κουρασμένοι, οκτώ χρόνια στη σειρά να ζεις έτσι είναι πολύ δύσκολο, αφόρητο. Στο Ντονέτσκ είδα τραυματισμένα παιδιά από τη Μαριούπολη – η καρδιά μου ραγίζει. Ο Βαντίμ και εγώ (σ.σ. ο σύζυγός της και παραγωγός) προσπαθούμε να βοηθήσουμε με όποιον τρόπο μπορούμε, εργαζόμαστε πολύ στα νοσοκομεία. Τραγουδάω, φέρνω εξοπλισμό, διαπραγματεύομαι με τις αρχές. Δεν παίρνω χρήματα, το κάνω φιλανθρωπικά. Και τότε όλα αποκτούν νόημα. Και οι συνηθισμένες συναυλίες δεν έχουν πλέον ενδιαφέρον για μένα», έχει δηλώσει σε ρωσικά μέσα.
Και η ίδια τα έχει βάλει με όσους καλλιτέχνες έχουν εγκαταλείψει τη μεγάλη ρωσική πατρίδα σε μια τόσο κρίσιμη ιστορική στιγμή, αλλά και με όσους στηρίζουν μειονότητες όπως η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ή συμμετέχουν στη Eurovision, όπου «άντρες φιλιούνται με άντρες». Η… μπάλα της Βίκα Τσιγκάνοβα παίρνει, όμως, και όσους συναδέλφους της παρακάθονται σε επίσημα γεύματα στο Κρεμλίνο. «Εχω άλλες αξίες, είμαι ορθόδοξη. Και αυτό δεν έχει να κάνει με το γεγονός ότι πρέπει να κυκλοφορούμε με μαντίλες και μακριές φούστες. Οχι, αυτή είναι μια συζήτηση για τη συνείδηση και για την ψυχή».
Στην ίδια ομάδα των καλλιτεχνών που απηχούν την κεντρική γραμμή του Κρεμλίνου του Πούτιν ανήκει και ο ροκάς Σεργκέι Γκαλάνιν. Από νωρίς, ήδη από τα τέλη του ’90-αρχές του 2000, έχει στηρίξει τη ρωσική Δεξιά, ενώ είχε εκφράσει την επιθυμία, μεταξύ άλλων, να τραγουδήσει υπέρ των Ρώσων στρατιωτών που πολεμούσαν το ISIS στη Συρία. Εχει κατακεραυνώσει τις Pussy Riots, ενώ έχει ανοιχτά στηρίξει τις πολιτικές Πούτιν εξ αρχής. Ο ίδιος έχει δηλώσει απογοητευμένος που δεν έχει καταφέρει να τραγουδήσει στην ουκρανική ενδοχώρα, αλλά έχει σημειώσει ότι και η Κριμαία αρκεί προσώρας για να ερμηνεύσει με την μπάντα του –μία από τις πολλές που έχει αλλάξει– τα τραγούδια που σχετίζονται με τη Μεγάλη Ρωσία.
Και η «χορωδία» δεν σταματά εδώ. Στα μέλη της μεγάλης ομάδας εκείνων που κάνουν παν δυνατόν για να διαχυθούν οι απόψεις του Κρεμλίνου έως και τον τελευταίο πολίτη στις εσχατιές της Ρωσικής Ομοσπονδίας ανήκουν και: ο Νικολάι Μπασκόφ, ποπ τενόρος· ο Ντίμα Μπιλάν, με ποπ και R’n’B δισκογραφία· η Ναντέζντα Μπάμπκινα, ποπ και λαϊκή ερμηνεύτρια, μέλος της πουτινικής Ενωμένης Ρωσίας· η παρασημοφορημένη Ιρίνα Αλέγκροβα· ο Ντμίτρι Ντιούζεφ, ηθοποιός και τραγουδιστής, και ο Μιχαήλ Γκαλούστιαν, κωμικός, σεναριογράφος και παρουσιαστής.
Η περίπτωση του Νικίτα Μιχάλκοφ
Εκείνος, όμως, που έχει τραβήξει τα περισσότερα βλέμματα –ίσως δικαίως λόγω της σημασίας της και της φήμης του– είναι ο σκηνοθέτης Νικίτα Μιχάλκοφ. Ηθοποιός, σκηνοθέτης, πρόεδρος της Ενωσης Ρώσων Κινηματογραφιστών και επανειλημμένως βραβευμένος και παρασημοφορημένος από το ρωσικό κράτος.
Ο Νικίτα Μιχάλκοφ, ο δημιουργός και πρωταγωνιστής του «Ψεύτη ήλιου», έχει στο παλμαρέ του τον Χρυσό Λέοντα του Φεστιβάλ Βενετίας, Οσκαρ στην κατηγορία Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και το Μεγάλο Βραβείο του Φεστιβάλ Καννών, ταυτόχρονα με την επίσημη και επανειλημμένη αναγνώρισή του εντός ρωσικών συνόρων.
Εχει στηρίξει ουκ ολίγες φορές των Βλαντιμίρ Πούτιν και καθετί που παραπέμπει στη Μεγάλη Ρωσία που οραματίζεται ο Ρώσος πρόεδρος. Εχει δημιουργήσει βίντεο για τα 55α γενέθλια του Πούτιν, έχει υπογράψει έκκληση το 2007 να μην αποχωρήσει ο Ρώσος ηγέτης από την πολιτική, έχει αναγνωρίσει και διατυμπανίσει τη νομιμότητα των «Λαϊκών Δημοκρατιών Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ».
Εχοντας για χρόνια στα χέρια του τα ηνία της Ενωσης Ρώσων Κινηματογραφιστών, έχει κατηγορηθεί για αυταρχική ηγεσία στην Ενωση, οδηγώντας πολλούς συναδέλφους του στην έξοδο και στη δημιουργία «αντίπαλης» κινηματογραφικής ένωσης.
Και η λίστα δεν σταματά εδώ. Αν δει κανείς τις λίστες με τις δυτικές κυρώσεις εναντίον Ρώσων πολιτών, θα αντιληφθεί ότι στον αγώνα της διάχυσης της φιλτραρισμένης από το Κρεμλίνο πληροφορίας υπάρχουν καλλιτέχνες ων ουκ έστι αριθμός.
Και οι άλλοι…
Ωστόσο, υπάρχουν κι εκείνοι που είτε αποφάσισαν να σιωπήσουν –παρά τις… παραινέσεις των αρχών να πάρουν θέση υπέρ του πολέμου στην Ουκρανία– είτε μάζεψαν όσα πρόλαβαν και έχουν φύγει εκτός χώρας, αναζητώντας καταφύγια ελευθερίας ανά τον κόσμο.
Οσοι αντιστάθηκαν έχουν ήδη περιέλθει σε πολιτική και καλλιτεχνική δυσμένεια, αντιμέτωποι με τις αρχές και τους νόμους που κατά καιρούς υιοθετεί το ρωσικό κράτος εν μέσω πολέμου, οι οποίοι απαγορεύουν τη δημόσια καταδίκη της εισβολής – που απαγορεύουν ακόμα και τη χρήση της λέξης «πόλεμος» αντί του επίσημου τίτλου «ειδική στρατιωτική επιχείρηση».
Αλλοι είδαν το θέατρό τους να γίνεται κέντρο επιστράτευσης και να αναγκάζονται να συστήσουν καλλιτεχνικές μπριγάδες προς υποστήριξη των Ρώσων μαχητών στα μέτωπα. Είδαν συναδέλφους τους να σύρονται σε έναν πόλεμο χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Είδαν άλλους να παρακαλούν για εξαίρεση και να λαμβάνουν την απάντηση: «Ποια εξαίρεση; Αν σου έρθει χαρτί, έφυγες. Ολοι πρέπει να εμφανιστούν».
Υπάρχουν κι άλλοι που τα ίχνη τους έχουν χαθεί. Οπως ένα μέλος σιβηρικού θεάτρου, ο οποίος –μόλις έφτασε η ειδοποίηση της επιστράτευσης– ξαφνικά εξαφανίστηκε από προσώπου γης. Οι συνάδελφοί του, σύμφωνα με ρεπορτάζ των Financial Times, λένε ότι χάθηκε στο δάσος για να γλιτώσει. Δεν ήταν από τους τυχερούς – ή, μήπως, ήταν;