Ο ΦΠΑ στα είδη διατροφής αποφέρει περί τα 2,5 με 3 δισ. ευρώ τον χρόνο στον κρατικό προϋπολογισμό και η απόφαση μείωσης ή μηδενισμού των συντελεστών υπολογισμού του φόρου προστιθέμενης αξίας μεταφέρει στην εφοδιαστική αλυσίδα την «ισχύ» να διαχειριστεί σημαντικό μέρος του ποσού αυτού.
Eίναι απόφαση της επιχείρησης αν το όφελος που θα προκύψει θα το μετακυλίσει στον τελικό καταναλωτή ή αν θα το χρησιμοποιήσει για να αυξήσει το περιθώριο κέρδους. Μάλιστα, στη… διανομή του οφέλους δεν εμπλέκεται μόνο μια επιχείρηση και ένας καταναλωτής, καθώς το ταξίδι του προϊόντος ξεκινάει από τον παραγωγό ή τον εισαγωγέα για να φτάσει στον λιανέμπορο και στον τελικό καταναλωτή.
Και ενώ η μείωση του ΦΠΑ δεν διασφαλίζει και τη μείωση της τιμής, η μείωση των συντελεστών του ΦΠΑ έχει ως μέτρο δύο τρία ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που καθιστούν επιφυλακτική την κυβέρνηση στο να προχωρήσει προς αυτή την κατεύθυνση:
1. Η κατανάλωση των τροφίμων δεν επηρεάζεται από την πορεία των τιμών σε τόσο μεγάλο βαθμό όσο άλλα προϊόντα και υπηρεσίες. Η ζήτηση είναι αρκετά «ανελαστική», δεδομένου ότι μιλάμε για προϊόντα πρώτης ανάγκης. Αυτό αποδείχθηκε και μέσα στην κρίση όπου η κατακόρυφη αύξηση στις τιμές των τροφίμων, ουσιαστικά έφερε πάρα πολύ περιορισμένη μείωση στον όγκο των πωλήσεων.
2. Η μείωση του ΦΠΑ είναι ένα μέτρο «οριζόντιου χαρακτήρα», καθώς εξασφαλίζει το ίδιο όφελος σε όλους, ανεξαρτήτως εισοδήματος ή τόπου κατοικίας. Δηλαδή, ακόμη κι αν περάσει η μείωση στην τελική τιμή, σε απόλυτο ποσό, το όφελος είναι το ίδιο και για τον καταναλωτή με τα πολύ χαμηλά εισοδήματα και γι’ αυτόν που δεν αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα. Επίσης, πόροι του κρατικού προϋπολογισμού διοχετεύονται προς όφελος, όχι μόνο των Ελλήνων φορολογουμένων αλλά και των δεκάδων εκατομμυρίων τουριστών οι οποίοι επισκέπτονται κάθε χρόνο την Ελλάδα.
3. H αντιστροφή της μείωσης των συντελεστών του ΦΠΑ μπορεί να προκαλέσει ανατιμήσεις. Και αυτό εξαρτάται βέβαια από την πολιτική που θα ακολουθήσουν οι εταιρείες, αλλά η εμπειρία έχει δείξει ότι ειδικά σε κλάδους όπου δεν υπάρχει οξύς ανταγωνισμός η μετακύλιση του κόστους στον τελικό καταναλωτή είναι πιο εύκολη. Αυτή είναι και η αγωνία των καταναλωτών στην Ισπανία.
Η κυβέρνηση της χώρας προχώρησε σε μηδενισμό του ΦΠΑ σε ορισμένες κατηγορίες τροφίμων για να συγκρατήσει τον πληθωρισμό των τροφίμων, τα επιθυμητά αποτελέσματα δεν ήρθαν και το μέτρο παρατάθηκε μέχρι το τέλος Ιουνίου. O εναρμονισμένος ισπανικός δείκτης τροφίμων βρίσκεται –με βάση τα στοιχεία της Eurostat– στις 142 μονάδες, που σημαίνει ότι τα τρόφιμα έχουν ακριβύνει κατά 42% από το 2015 μέχρι και τον Απρίλιο. Η αντίστοιχη μεταβολή για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 43,5% και για την Ελλάδα 32,4%.
Η Ελλάδα εφαρμόζει από τους υψηλότερους συντελεστές ΦΠΑ στην Ευρώπη στα είδη διατροφής, κάτι που ουσιαστικά έχει μείνει ως «κληρονομιά» από τη μνημονιακή περίοδο κατά την οποία πέρα από την αύξηση των βασικών φορολογικών συντελεστών (σ.σ. στο 13% και 24% αντίστοιχα, που είναι από τους υψηλότερους στην Ευρώπη) είχαμε και μαζικές μετατάξεις τροφίμων από τον μειωμένο στον κανονικό συντελεστή. Με αυτό το ζευγάρι συντελεστών (13% και 24%) είναι πολύ υψηλότερα και από την Ισπανία (4% και 10%) και από τη Γαλλία (2,1%, 5,5%, 10% και 20%) και από την Ιταλία (4%, 5% και 10%) και από το Βέλγιο (6%, 12% και 21%) αλλά και από τη Γερμανία (7% και 19%).
Ετσι, οι «επιδόσεις» της Ελλάδας όσον αφορά τη μεταβολή των τιμών των τροφίμων συγκριτικά με τον μέσο όρο της Ευρώπης ήταν οι εξής:
1. Το τελευταίο 12μηνο η Ελλάδα εμφανίζει πολύ υψηλότερα ποσοστά ανατιμήσεων σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, με τον κλαδικό πληθωρισμό να διαμορφώνεται στο 5,3% έναντι 1,9% στην Ευρώπη και 1,6% στην Ευρωζώνη.
2. Την τελευταία 2ετία υπάρχει αύξηση 17,1% στην Ελλάδα, 17,3% στην Ευρωζώνη και 18,4% στην Ε.Ε., κάτι που σημαίνει πορεία ανάλογη με την υπόλοιπη Ευρώπη.
3. Σε επίπεδο 3ετίας η Ελλάδα κινείται υψηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και της Ε.Ε., χωρίς όμως να εντοπίζονται μεγάλες διαφορές. Η αύξηση των τιμών στα τρόφιμα από τον Απρίλιο του 2021 μέχρι τον Απρίλιο του 2024 διαμορφώνεται στο 30,28% στην Ελλάδα, στο 26,26% στην Ευρωζώνη και στο 28,93% στην Ευρωπαϊκή Ενωση.