Ο Joseph Lister ήταν ένας διακεκριμένος Βρετανός χειρουργός και ιατρικός επιστήμονας που καθιέρωσε τη μελέτη της αντισηψίας και εφαρμόζοντας τη θεωρία των μικροβίων του Λουί Παστέρ για τη ζύμωση στη σήψη των πληγών, προώθησε την ιδέα της αποστείρωσης στη χειρουργική με τη χρήση καρβολικού οξέος (φαινόλη) ως αντισηπτικού.
Η μέθοδός του μείωσε τη συχνότητα εμφάνισης σηψαιμίας και γάγγραινας στο τραύμα, η οποία, με τη σειρά της, μείωσε την ανάγκη ακρωτηριασμού. Ο Lister αύξησε την ασφάλεια των χειρουργικών επεμβάσεων και έθεσε τις βάσεις της προόδου στον τομέα αυτό.
Της Πέπης Οικονομάκη
Κατά την εποχή του Lister, οι χειρουργικές γνώσεις ήταν περιορισμένες. Οι μικροοργανισμοί ήταν γνωστό ότι σχετίζονταν με ασθένειες από τον 16ο αιώνα, αλλά δεν είχε βρεθεί συσχέτιση μεταξύ μικροβίων και μόλυνσης τραύματος. Κατά συνέπεια, τα καλύμματα των κρεβατιών και τα παλτά των χειρουργών δεν πλένονταν και τα χειρουργικά εργαλεία σπάνια καθαρίζονταν. Στην πραγματικότητα, ο σχηματισμός πύου ή ο πυώδης σχηματισμός θεωρούνταν μέρος της φυσικής διαδικασίας επούλωσης των πληγών.
Ο Lister έκανε μια αξιοσημείωτη παρατήρηση ότι η μόλυνση των τραυμάτων φαινόταν να σχετίζεται με την έκθεση στον αέρα. Άρχισε να εφαρμόζει με επιτυχία μια αντισηπτική προσέγγιση στη χειρουργική με βάση τις αρχές “χωρίς μικρόβια, χωρίς μόλυνση, χωρίς ασθένεια”. Επικεντρώθηκε σε τραύματα σύνθετων καταγμάτων, τα οποία εκείνη την εποχή απαιτούσαν συχνά ακρωτηριασμό. Η επιτυχία του συνέβαλε στην πρόοδο των τομέων της βακτηριολογίας, της θεραπείας των τραυμάτων και της χειρουργικής, μειώνοντας τη θνησιμότητα λόγω μετεγχειρητικής λοίμωξης και διακρίνοντας τον Lister ως τον “πατέρα της σύγχρονης χειρουργικής”.
Ο Λίστερ επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Παστέρ. Στις 27 Δεκεμβρίου 1892, ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα, συμπεριλαμβανομένου του Lister, γιόρτασε τα 70ά γενέθλια του Pasteur σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο της Σορβόννης στο Παρίσι. Το προσωπικό του Πανεπιστημίου, υπουργοί, πρεσβευτές, εκπρόσωποι του Ινστιτούτου της Γαλλίας και επιστήμονες έδωσαν το παρών. Σε έναν πίνακα που ζωγράφισε 10 χρόνια αργότερα ο καλλιτέχνης Jean-André Rixens, ο Lister ανεβαίνει τα σκαλιά για να συγχαρεί τον Pasteur.
Η αντισηπτική μέθοδος και η συσκευή ψεκασμού του Lister
Καθώς η διήθηση και η έκθεση σε θερμότητα ήταν ακατάλληλες για τη θεραπεία του ανθρώπινου δέρματος, ο Lister πρότεινε μια χημική ουσία και συγκεκριμένα το καρβολικό οξύ, κοινώς γνωστό ως κρεόζωτο. Σαν σήμερα, στις 9 Απριλίου 1865, ο Lister πειραματίστηκε με αυτή την ουσία βουτώντας ένα επίθεμα σε διάλυμα καρβολικού οξέος και στη συνέχεια εφαρμόζοντάς το στην πληγή ενός 11χρονου αγοριού. Τέσσερις ημέρες αργότερα, όταν αντικατέστησε το επίθεμα, είδε ότι δεν είχε εμφανιστεί καμία λοίμωξη και τα οστά του αγοριού είχαν αρχίσει να ενώνονται χωρίς σημάδια.
Από το 1865 έως το 1867, ο Lister αντιμετώπισε 11 ακόμη περιπτώσεις σύνθετων καταγμάτων, εννέα από τις οποίες παρέμειναν χωρίς λοίμωξη, μία από τις οποίες χρειάστηκε ακρωτηριασμός και μία στην οποία ο ασθενής πέθανε λόγω δευτερογενούς αιμορραγίας. Το 1867, ο Lister προσάρμοσε τη μέθοδό του, εφαρμόζοντας το καρβολικό οξύ ως λοσιόν απευθείας στο ωμό τραύμα στο χειρουργείο. Εφάρμοσε επίσης μια αντισηπτική πάστα καρβολικού οξέος στο συρραμμένο τραύμα, με εξαιρετικά αποτελέσματα, τα οποία μοιράστηκε με τον Βρετανικό Ιατρικό Σύλλογο στο Δουβλίνο το ίδιο έτος.
Με βάση τα πειραματικά του δεδομένα, ο Lister συμβούλευσε τους χειρουργούς να φορούν καθαρά γάντια και να πλένουν τα χέρια και τα εργαλεία τους πριν και μετά τις επεμβάσεις χρησιμοποιώντας διάλυμα καρβολικού οξέος 5%. Πρότεινε επίσης να μη χρησιμοποιούνται πορώδη υλικά για τις λαβές των ιατρικών εργαλείων.
Παρά τα πλεονεκτήματά του, το καρβολικό οξύ ήταν επίσης γνωστό ότι προκαλούσε βλάβες στους ζωντανούς ιστούς. Για το λόγο αυτό, ο Lister άρχισε να μειώνει σταδιακά την ισχύ του. Είναι, ωστόσο, πιθανό ότι πολλοί από τους ασθενείς του υπέφεραν από καρβολουρία, δηλαδή δηλητηρίαση από καρβολικό οξύ. Ακόμη και με αυτή την αμφιλεγόμενη παρενέργεια, το σπρέι καρβολικού οξέος χρησιμοποιήθηκε από επιστήμονες και χειρουργούς σε όλο τον κόσμο. Όσοι συνεργάστηκαν με τον Lister ή είχαν παρατηρήσει τις μεθόδους του από πρώτο χέρι πιστοποίησαν την αποτελεσματικότητα της αντισηπτικής του μεθόδου.
Οι παρατηρήσεις και οι συστάσεις του Lister συνέβαλαν στην επανάσταση της χειρουργικής πρακτικής, καθιστώντας τη χειρουργική επέμβαση και την επούλωση των τραυμάτων ασφαλέστερες για τους ασθενείς.