Τελικά υπάρχει πραγματικός κίνδυνος για μια μεγάλη καταστροφή παρόμοια με το 2008 ή το πρόβλημα κρύβεται κάπου αλλού; Στο σύστημα με το οποίο λειτουργεί το χρήμα ας πούμε.
Στις περισσότερες οικονομίες λοιπόν, υπάρχει μια κεντρική τράπεζα η οποία θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ηθοποιός. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να κάνει πολλά πράγματα όπως μεταξύ άλλων το να λειτουργεί ως ρυθμιστικός οργανισμός. Αλλά ο κύριος ρόλος της είναι να τυπώνει χρήμα και να το θέτει σε κυκλοφορία.
Σε κάποιες χώρες η κεντρική τράπεζα αποτελεί πρώην κομμάτι της κυβέρνησης ενώ σε άλλες είναι ψευδό-ανεξάρτητη. Όπως είναι δηλαδή και στις ΗΠΑ όπου δε θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε ως πλήρως ανεξάρτητη αφού είναι προφανές ότι συνδέεται στενά με τη κυβέρνηση. Εξάλλου πολλοί από τους ηγέτες της FED διορίζονται από τη κυβέρνηση μιας και το οποιοδήποτε κέρδος, πολιτικό ή μη γυρνάει πίσω σε αυτή.
Πως όμως τυπώνει χρήμα μια κεντρική τράπεζα; Πολύ απλά, το τυπώνει και το θέτει σε κυκλοφορία είτε πρόκειται για ρευστό είτε για ηλεκτρονικό χρήμα, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.
Πάμε να δούμε ένα παράδειγμα. Για λόγους απλότητας θα επικεντρωθούμε στο φυσικό χρήμα και θα μιλήσουμε με μικρά νούμερα.
Έστω λοιπόν ότι η κεντρική τράπεζα τυπώνει 100 δολάρια σε χαρτονομίσματα και πρέπει να τα θέσει σε κυκλοφορία, τι θα κάνει; Προφανώς δε θα βγει να τα πετάξει έξω.
Υπό ορισμένες συνθήκες, μπορεί να δανείσει χρήματα απευθείας σε ορισμένους τύπους τραπεζών αλλά αυτός δεν είναι ο συνηθισμένος τρόπος.
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος που μια κεντρική τράπεζα διαθέτει το νέο χρήμα στην αγορά είναι αγοράζοντας τίτλους χαμηλού ρίσκου, συνήθως κρατικά ομόλογα. Έτσι λοιπόν τα ομόλογα περνάνε στη κατοχή της κεντρικής τράπεζας και τα χρήματα στον πρώην κάτοχο των ομολόγων.
Αυτός λοιπόν που πήρε τα χρήματα, έχει δύο επιλογές, είτε να τα ξοδέψει κάνοντας κάποια αγορά είτε να τα καταθέσει σε μια ιδιωτική τράπεζα. Ακόμα και στη πρώτη περίπτωση, κάποια στιγμή τα χρήματα φτάσουν σε κάποιο τραπεζικό λογαριασμό από κάποιον που δε θέλει να τα ξοδέψει.
Άρα τα 100 δολάρια που δημιούργησε η κεντρική τράπεζα βρίσκονται πλέον στα αποθεματικά μιας ιδιωτικής τράπεζας.
Δεν τελειώνει όμως εδώ. Τα χρήματα που μπήκαν στη τράπεζα δε θα μείνουν εκεί και απλά θα περιμένουν τη στιγμή που θα γίνει κάποια ανάληψη. Τα χρήματα αυτά μπορούν να δανειστούν ή να επενδυθούν και γενικά να τα κάνει η τράπεζα ότι θέλει. Όχι όλα αλλά το 90% αυτών. Δηλαδή για την ακρίβεια μόνο το 10% της κατάθεσης θα παραμείνει στα αποθέματα της τράπεζας ενώ τα υπόλοιπα θα δανειστούν σε κάποιον άλλον. Και αυτά λοιπόν είναι τα κλασματικά αποθέματα τα οποία είναι κάπως δύσκολο να τα κατανοήσει κάποιος… αλλά γι αυτό είμαστε εμείς εδώ, για να εξηγήσουμε ακριβώς τι συμβαίνει.
Γιατί λοιπόν η τράπεζα μας λέει ότι τα χρήματα μας είναι ασφαλή και μπορούμε να τα έχουμε ανά πάσα στιγμή αφού στη πραγματικότητα δεν είναι εκεί;
Γιατί πολύ απλά αν πάμε να σηκώσουμε τα χρήματα μας, η τράπεζα θα πάρει από το ποσό από το σύνολο του αποθεματικού της το οποίο αποτελείται από το 10% των συνολικών καταθέσεων της και θα μας δώσει εμάς τα χρήματα μας.
Έτσι και αλλιώς, θεωρούν πως οι πιθανότητες όλοι οι πελάτες να ζητήσουν τα χρήματα τους ταυτόχρονα είναι πολύ μικρές. Ή έτσι νόμιζαν μέχρι πρόσφατα που είδαμε πολύ καλά τι έγινε.
Άρα τι κάνουν; Κρατάνε το 10% και το υπόλοιπο 90% το δανείζουν σε κάποιον άλλον. Αυτός λοιπόν που δανείστηκε είτε θα κάνει κάποια αγορά είτε θα τα καταθέσει σε μια άλλη τράπεζα.
Χμ… σας θυμίζει κάτι αυτό; Ναι καλά καταλάβατε.
Όπως και να έχει, κάποια στιγμή τα χρήματα αυτά θα φτάσουν ξανά σε μια τράπεζα, ίσως και στην ίδια, από κάποιον που δε θέλει να τα ξοδέψει.
Και η ιστορία επαναλαμβάνεται, η τράπεζα κρατάει το 10% και δανείζει το υπόλοιπο 90%. Και πάλι αυτά τα χρήματα με τη σειρά τους θα καταλήξουν σε κάποια τράπεζα η οποία θα κάνει το ίδιο… και όλο αυτό μπορεί να συνεχίσει να γίνεται, ξανά και ξανά.
Και εκεί είναι το όλο πρόβλημα. Έχει δημιουργηθεί ας πούμε εικονικό χρήμα το οποίο είναι περισσότερο από αυτό που δημιούργησε η κεντρική τράπεζα αρχικά. Όλοι οι καταθέτες νομίζουν ότι τα χρήματα τους υπάρχουν και βρίσκονται εκεί αλλά στην ουσία το μόνο που υπάρχει είναι τα νούμερα στον τραπεζικό τους λογαριασμό.
Αλλά στη πραγματικότητα αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα. Όχι τουλάχιστον μέχρι να κάνουν ανάληψη όλοι οι καταθέτες μαζί.
Και γιατί δεν αποτελεί πρόβλημα; Γιατί όλοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα χρήματα κάνοντας αγορές είτε με μια χρεωστική ή πιστωτική κάρτα είτε με τη χρήση κάποιας επιταγής. Μα αυτά δεν είναι χρήματα; Ναι είναι… αλλά δεν είναι κιόλας. Ναι ξέρω μπερδεμένη ιστορία. Αλλά έτσι λειτουργεί το σύστημα.
Όταν όμως έρθει η ώρα της ανάληψης και ειδικά από πολλούς καταθέτες ταυτόχρονα, τότε είναι που ξεκινάει το πραγματικό πρόβλημα και συμβαίνει ακριβώς αυτό που είδαμε τις προηγούμενες ημέρες. Η τράπεζα δε μπορεί να καλύψει τις αναλήψεις, αφού δεν έχει στη κατοχή της τα χρήματα τα οποία οι καταθέτες νομίζουν ότι υπάρχουν. Το αποτέλεσμα είναι να κλείσει και να αναλάβει κάποιος κρατικός οργανισμός, όπως η FDIC, για να εξασφαλίσει τα ασφαλισμένα ποσά των πελατών της τράπεζας.
Για να κλείσουμε, η κεντρική τράπεζα δε μπορεί να ελέγξει το πόσο χρήμα θα κυκλοφορεί στην αγορά αφού τελικά αυτό θα είναι πολύ περισσότερο από το ποσό που δημιούργησε στην αρχή, για τους λόγους που είπαμε μόλις.
Και το συμπέρασμα είναι πως οι τράπεζες δεν είναι και το ασφαλέστερο μέρος να έχουμε τα χρήματα μας, ειδικά σε περίοδο κρίσεων όπως αυτή που διανύουμε όπου όλοι τρέχουν να τα σηκώσουν… είναι κάτι σαν αγώνας δρόμου, όποιος προλάβει, για τους υπόλοιπους δεν ξέρουμε αν θα έχει.
Τώρα εύλογα θα ρωτήσει κάποιος εμείς τι πρέπει να κάνουμε ή καλύτερα τι μπορούμε ;
Μήπως να πάμε να σηκώσουμε τώρα που είναι νωρίς; ΟΧΙ.
Μήπως να βάλουμε τα χρήματα μας κάτω από το στρώμα; ΟΧΙ.
Μήπως να τα κάνουμε μασούρια και να τα βαλουμε μέσα στην τηλεόραση ; ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΟΧΙ.
Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μεταφέρουμε όσα περισσότερα χρήματα μπορούμε σε μια επένδυση όσο πιο ασφαλή και καλά ενημερωμένοι είμαστε τόσο πιο ακίνδυνα θα είναι, είτε αυτό είναι αγορά είτε επιχείρηση.
